Aanpak segregatie door gemeenten en scholen
In juni 2018 is een motie van Tweede Kamerlid Westerveld aangenomen, waarin wordt geconstateerd dat de mate van tweedeling in het onderwijs erg verschilt per gemeente. Deze constatering is in de afgelopen jaren ook opgenomen in het rapport de Staat van het Onderwijs dat jaarlijks door de Inspectie van het Onderwijs (IvhO) wordt gepubliceerd. Vorig jaar beschreef de IvhO dat het onderwijs een toenemende sociale en economische segregatie vertoont.
Vooral hoger opgeleide ouders scheiden zich af. Dat gebeurt via de schoolkeuze: door te kiezen voor scholen met specifieke onderwijsconcepten, scholen waar alleen leerlingen met een vergelijkbare achtergrond op zitten of voor privaatonderwijs. Tevens geeft het rapport aan dat in vergelijking met andere landen het Nederlandse onderwijs sterk gesegregeerd is. Er ontstaan nu bubbels van gelijkgestemden waar leerlingen nauwelijks uitkomen. Vanuit het oogpunt van een gezonde samenleving is het de vraag hoe wenselijk dat is.
Keuzevrijheid ouders
In een recente brief die naar de Tweede Kamer is verstuurd, is in ieder geval aangegeven dat dit een ongewenste situatie is. Het weerspiegelt niet alleen sociale scheidslijnen, maar versterkt deze ook. Naast woonsegregatie is keuzevrijheid van ouders de belangrijkste oorzaak van segregatie in het onderwijs. Keuzevrijheid draagt bij aan de pluriformiteit van ons stelsel en biedt ouders de gelegenheid een school te kiezen die past bij hun levensbeschouwelijke en pedagogische opvattingen. Echter kan keuzevrijheid ook bijdragen aan segregatie. De mogelijkheid om tussen verschillende scholen te kiezen, brengt met zich mee dat ouders kunnen besluiten om een school voorbij te fietsen, wanneer een andere school naar hun idee beter past bij hun kind.
Goede en aantrekkelijke scholen
We moeten dus zorgen voor aantrekkelijke scholen van hoge kwaliteit op iedere plek. Dat is in de eerste plaats een taak voor het onderwijs zelf. Maar in sommige gevallen heeft een school te maken met een opeenstapeling van problemen: veel achterstandsleerlingen, een tekort aan personeel en/of veel ziekteverzuim, veiligheidsproblematiek, financiële krapte en verouderde gebouwen. Gemeenten hebben hier ook een rol in, in ieder geval als het gaat om de huisvesting. Er wordt op dit moment samen met DUO en de IvhO onderzocht wanneer er op een school sprake is van een opeenstapeling van problemen, en of er scholen zijn die hier extra ondersteuning bij nodig hebben in aanvulling op het bestaande beleid. Het programma Gelijke Kansen vervult hier ook een rol in.
Maatschappelijke functie
Dit kabinet ziet keuzevrijheid als een belangrijke waarde. Het is een verrijking voor het onderwijs dat er scholen zijn van verschillend signatuur, met verschillende pedagogisch-didactische concepten. We vinden het belangrijk dat alle scholen hun leerlingen goed onderwijs bieden. Als scholen in wijken staan waar veel sociaal-maatschappelijke problematiek is, betekent dat vaak dat er veel meer van het personeel wordt gevraagd dan enkel onderwijs bieden. Nog meer dan sommige andere scholen vervullen deze scholen een maatschappelijke functie. We willen hen daarbij helpen. In de slechtste wijken zouden de beste scholen moeten staan.
Motie ‘goede voorbeelden segregatie’
In de motie van Tweede Kamerlid Westerveld werd verzocht om goede voorbeelden van het tegengaan van segregatie van gemeenten te inventariseren. De uitkomsten kunnen andere gemeenten, scholen en kinderopvangorganisaties gebruiken, zodat ze beter weten wat ze moeten doen om segregatie aan te pakken.
Deze inventarisatie is recentelijk uitgevoerd met hulp van de regiocoördinatoren van het programma Gelijke Kansen. Zij spreken dagelijks met wethouders, beleidsmedewerkers en onderwijsprofessionals over de lokale aanpak van kansengelijkheid. In een aantal gemeenten is het voorkomen en tegengaan van segregatie een onderdeel van de gelijke kansen-aanpak. Naar aanleiding van deze gesprekken hebben de regiocoördinatoren de voorbeelden op een rij gezet.
Wettelijke plicht segregatie-overleg
De IvhO inventariseert momenteel - naar aanleiding van de motie van Tweede Kamerlid Jasper van Dijk - op welke wijze gemeenten invulling geven aan de wettelijke plicht om jaarlijks overleg te voeren over het tegengaan van segregatie. Na de zomer informeert het kabinet de Tweede Kamer hierover.
De voorbeelden uit gemeenten
Voor- en vroegschoolse educatie
Voorschoolse educatie is bedoeld voor kinderen die een risico lopen om op vierjarige leeftijd met een achterstand op de basisschool te starten. Voorschoolse educatie vindt plaats in de kinderopvang. Gemeenten bepalen welke kinderen ze voorschoolse educatie bieden en gemeenten hebben de vrijheid om de wijze waarop dit gebeurt in te vullen. Zo kiest een aantal gemeenten er voor om in te zetten op zoveel mogelijk gemengde groepen. Zo komen kinderen met diverse achtergronden al vroeg bij elkaar.
Brede school
Brede scholen kunnen een belangrijke rol spelen in het tegengaan van segregatie. Hier wordt aandacht besteed aan het bevorderen van de samenwerking op het gebied van kinderopvang, cultuur, sport en onderwijs.
Aanmeldbeleid
Er lopen in een aantal gemeenten lokale onderzoeken naar het effect van het aanmeldbeleid dat basisscholen en middelbare scholen hanteren. Er wordt gekeken hoe segregatie kan worden bestreden door het aanmeldbeleid aan te passen. Een aanpassing kan zijn de opheffing van bepaalde voorrangscriteria, of het invoeren van gezamenlijke aanmeldingsprocedure voor meerdere scholen in dezelfde wijk.
Financiële belemmeringen
Veel gemeenten geven aan dat de vrijwillige ouderbijdrage geen drempel mag zijn voor toegankelijk onderwijs. Daarom ondersteunen zij een regeling waar ouders worden gecompenseerd voor de vrijwillige ouderbijdrage of voor (verplichte) audiovisuele ondersteuning zoals tablets of laptops. Ouders kunnen zo een schoolkeuze maken, zonder dat financiële aspecten een rol spelen.
Monitoring
Verschillende gemeenten maken gebruik van diversiteitsmonitors om de ontwikkeling van diversiteit op scholen bij te houden. De resultaten hiervan worden gebruikt in gesprekken met schoolbesturen over het voorkomen en tegengaan van segregatie. Een jaarlijkse update aan de hand van deze monitors is een hulpmiddel bij deze gesprekken.
Onderwijshuisvesting
Als het gaat om onderwijshuisvesting zijn de gemeenten aan zet. In nieuwe woonwijken zet een aantal gemeenten vanaf het begin in op het versterken van de diversiteit op scholen. Dit doen ze door schoollocaties te kiezen op de rand van bestaand gebied en nieuwbouwgebied.
Ouderbetrokkenheid en studiekeuze
Goed geïnformeerde ouders kunnen een betere onderwijskeuze maken. Tevens kunnen zij hun kinderen beter voorzien van advies tijdens hun schoolcarrière. Hiervoor is het van belang dat minder goed geïnformeerde ouders en leerlingen ondersteuning of mentoring krijgen bij de keuzes in het onderwijs. Een aantal gemeenten heeft speciale ondersteuningsprogramma’s opgezet, waar ouders en leerlingen terecht kunnen voor advies.
Contact
Wilt u meer weten over hoe gemeenten segregatie in het onderwijs aanpakken? Neem dan contact op met de regiocoördinatoren.