Handreiking Omgaan met armoede op scholen biedt praktische aanpak
Van Groningen tot Maastricht en van Veendam tot Rotterdam: de deelnemers van het symposium ‘Omgaan met armoede op scholen’ kwamen 13 februari uit alle hoeken van het land richting Utrecht voor de presentatie van de gelijknamige handreiking.
De handreiking is bedoeld voor scholen binnen het primair en voortgezet onderwijs en bevat praktische handvatten om de gevolgen van armoede op de ontwikkeling van kinderen aan te pakken. Mariette Lusse (Hogeschool Rotterdam) en Annelies Kassenberg (Hanzehogeschool) hebben de handreiking geschreven in opdracht van het programma Gelijke Kansen van het ministerie van OCW en het ministerie van SZW.
Diverse opkomst onderstreept het probleem
Tijdens het symposium kwamen deelnemers uit verschillende domeinen samen om inspiratie op te doen voor het laten landen van de handreiking in de praktijk. Onder de deelnemers bevonden zich directeuren, ervaringsdeskundigen, leraren en zorgprofessionals, maar ook medewerkers van gemeenten en fondsen. De diverse opkomst onderstreept dat armoede een urgent probleem is binnen het onderwijs.
Boodschap van staatssecretaris Tamara van Ark
Ook het ministerie van OCW en VWS erkennen dat armoede in de weg staat om kinderen goed te laten leren. Staatssecretaris van VWS Tamara van Ark stelt in een videoboodschap dat “armoede een hindernis is bij het verbreden van de horizon. Scholen hebben weliswaar een belangrijke signaleringsfunctie, maar zij kunnen niet alles zelf oplossen.”
‘Veel komt bij scholen terecht’
In reactie op deze boodschap zegt Josha Veger, schooldirecteur uit Veendam: “Ik kan dit alleen maar onderschrijven. Alles komt bij scholen terecht. Het is goed dat zij bewust zijn van wat kinderen nodig hebben en deze handreiking helpt daarbij. Hoe houd je het team gespitst op signalen die er zijn, hoe houd je het contact met de ouders goed en hoe ga je samen zoeken naar een oplossing?”
"Armoede is een hindernis bij het verbreden van de horizon," stelt staatssecretaris Van Ark
Handreiking biedt scholen praktische ondersteuning
In de handreiking ‘Omgaan met armoede op scholen’ komen antwoorden op deze vragen ruimschoots aan bod. De handreiking biedt scholen ondersteuning in het omgaan met de dagelijkse situatie van armoede en geeft inzichten in hoe scholen armoede kunnen signaleren, hoe zij ouders goed kunnen doorverwijzen en hoe zij sociale steun kunnen bieden aan ouders en leerlingen.
18 maanden onderzoek onderbouwt de handreiking
Al deze praktische handvatten en aanbevelingen volgen na 18 maanden onderzoek door auteurs Mariette Lusse en Annelies Kassenberg. Toen uit onderzoek van de kinderombudsman en de SER in 2017 bleek dat dat de rol van scholen in het omgaan met leerlingen in armoede nog niet zo duidelijk was, wilde staatsecretaris van Ark hiervoor een praktische aanpak ontwikkelen.
Kennis verzameld uit het onderwijs
Lusse en Kassenberg hebben dit ter harte genomen en zijn op pad gegaan voor het schrijven van de handreiking. “Er zit al heel veel kennis in het onderwijs zelf,” vertelt Kassenberg. “Sommige scholen hebben dagelijks te maken met kinderen in armoede. Die hoeven wij niet zo veel te vertellen. We hebben al die kennis van scholen verzameld en die van ervaringsdeskundigen, van zorgprofessionals en gemeenten. Ook hebben we expertmeetings gehouden: waar lopen jullie tegenaan, wat gaat goed, wat kan beter. Daarnaast hebben we werkwijzen uitgeprobeerd met scholen en leraren, kinderen en ouders geïnterviewd over het onderwerp.”
Programmadirecteur Afke van Rijn ontvangt eerste exemplaar
Programmadirecteur Gelijke Kansen Afke van Rijn van het ministerie van OCW neemt het eerste exemplaar van de handreiking in ontvangst en is erg blij met het eindresultaat: “Het lijkt al heel lang geleden, dat we hiermee begonnen. Tegelijkertijd als ik zie hoeveel scholen zijn betrokken, met hoeveel inzet, die tijd heb je dan ook meer dan nodig. Armoede is echt een heel groot probleem in Nederland en ieder kind gun je toch een kans?” Van Rijn benadrukt dat er nu wel erg veel op scholen neerkomt, terwijl armoede niet alleen om een aanpak van scholen vraagt. De samenwerking met ouders, hulpverleners, fondsen en andere scholen is cruciaal.
‘Laat gretige kinderen niet knakken’
Aan Hans Spekman, directeur van het Jeugdeducatiefonds, de schone taak om de handreiking te implementeren bij scholen. “We moeten gretige kinderen niet laten knakken”, aldus Spekman. In een vlammend betoog lepelt hij het ene voorbeeld na het andere op over wat armoede kan doen met de schoolprestaties van een kind en dat zelfs een kleine handreiking groots effect kan hebben op een kind. “Het is belangrijk dat we dit gesprek voeren over armoede, want het kan elk kind overkomen. Dat is ook een functie van het rapport. Het is niet alleen een brochure. Om het te laten landen in de praktijk moeten we kwetsbaar kunnen zijn over wat er niet goed gaat. Het gaat om het maximaal benutten van de talenten van kinderen.”
In kleinere groepen bespreken deelnemers de handreiking
Met deze zin verlaten de deelnemers de zaal om in kleinere groepen te praten over de handreiking en hoe die een plek kan krijgen in de praktijk van hun domein. Het merendeel van de deelnemers is enthousiast over de handreiking. “Het is mooi dat er verschillende invalshoeken zijn”, begint Bernadette Lensen, schooldirecteur uit Rotterdam. “Er is daardoor voor ieder wat wils. Je kan pakken wat voor jouw school het beste past.” Yvonne Stegen, schooldirecteur uit Maastricht, vult aan: “Ik ga het zeker bespreken met het team, en met de gemeente en collega-directeuren om aandacht te vragen. Als school zijn wij al langer bezig met het onderwerp, dus ik ga vooral kijken naar welke details ik kan aanpassen op basis van de handreiking.”
Elke school kan ermee aan de slag
Uiteraard is de handreiking voor iedere school geschikt, ongeacht in hoeverre armoede een vraagstuk is binnen school. Stegen zegt hierover: “De handreiking is denk ik vooral nuttig voor scholen die het onderwerp nog niet in the picture hebben. Dat is ook moeilijk, want kinderen zijn goed in verbloemen. Die zeggen dat ze niet op je feestje wíllen komen, maar eigenlijk kunnen ze niet komen omdat ze geen cadeautje kunnen kopen.”
Integrale visie is noodzakelijk in de aanpak van armoede
Al snel komt het gesprek op het belang van een integrale visie en het bespreekbaar maken van het onderwerp. Armoede is namelijk een complex thema. Kim Houben van kennisinstituut Divosa zegt hierover het volgende: “Een integrale visie op de materie helpt om ouders mee te krijgen. Want er speelt vaak ook andere problematiek. Maak armoede allereerst bespreekbaar op scholen.” De handreiking biedt hiervoor ook handvatten, want mede door schaamte is het niet eenvoudig voor leraren om het onderwerp met ouders te bespreken. "Het helpt al om ouders in het startgesprek te vragen of er belemmeringen zijn (financieel of anderszins) voor deelname van hun kind aan activiteiten", zegt Lusse.
Scholen kunnen het niet alleen oplossen
Een ander terugkerend thema tijdens de sessies is verbinding. Scholen staan centraal, maar zij kunnen niet alles alleen aanpakken. Daarom is verbinding met andere kringen nodig. Dat lijkt een haalbaar plan, want aan het einde van de dag blijkt dat armoede een thema is waar alle deelnemers uit de verschillende domeinen echt iets mee willen doen. Na een rondvraag geeft het merendeel ook aan om dit symposium volgend jaar te herhalen om anderen te ontmoeten, want er is veel kennis en ervaring om te delen. Bovendien zijn er genoeg ideeën om aan de slag te gaan.
Download de handreiking en ga aan de slag
Download de handreiking en ga ermee aan de slag binnen uw school of werk. De handreiking biedt niet alleen praktische methodes, maar ook meer achtergrondinformatie over armoede en de effecten ervan op de leerprestaties van kinderen.